Design Thinking bij de Overheid: het Prototypen van Beleid

In toenemende mate doen bestuurders een beroep op ‘design thinking’ als partner in de zoektocht naar de bestuurlijke herinrichting. Een keuze die we vanuit onze ervaringen met design denken in o.a. de gemeente Eindhoven, Utrecht en Amsterdam van harte toejuichen. De huidige politieke uitdagingen vragen namelijk om adaptief beleid en bestuur en design thinking kan helpen om daar vorm aan te geven.

In dit artikel kom je alles te weten over:

• Design Thinking pioniers bij de overheid
• Hoe Design Thinking toepasbaar is binnen een overheidsomgeving

Wie zijn de pioniers binnen de overheid?

Als een van de eerste steden in Nederland nam Eindhoven drie jaar geleden een ontwerper in dienst om beleidsmakers, wethouders en bestuurders te begeleiden in een andere manier van werken en opereren. Eindhoven volgde daarin het voorbeeld van een aantal andere Europese steden  (o.a. Cabinet Office in Londen, of Mindlab in Denemarken) waarin het ontwerpend denken al langer op de politieke agenda staat. Geen wonder ook, want juist het ontwerpend denken geeft handvaten om met de complexe dagelijkse realiteit te kunnen dealen.

Waarom gaan deze pioniers de weg van het Design denken?

Steeds meer gemeenten zoeken hun toevlucht tot het “design denken” als een methode die hen kan helpen om de bestuurlijke transformatie vorm te geven. De gemeentelijke organisatie worstelt met de zogeheten ‘doe-democratie’. Ze omarmt de energie die uitgaat van participatieve burger initiatieven, maar worstelt met het bestuurlijk stroomlijnen van alle ‘bottom-up’ activiteiten. Gemeentebesturen realiseren zich dat een nieuwe opstelling noodzakelijk is; een van facilitator in plaats van regisseur. De uitdaging is daarbij vooral om in co-creatie met publieke en private stakeholders, waaronder steeds vaker ook bewoners, vorm te geven aan wensen en ambities. Dat vereist niet alleen een omslag in het denken en doen van individuele bestuurders en beleidsmakers, maar heeft logischerwijs gevolgen voor het hele bestuurssysteem.

Ook interessant: Design Thinking + Creativiteit = Innovatie

De noodzaak is duidelijk, maar hoe ziet dit er uit in de praktijk?

Hoe kan het design denken echter helpen bij de bestuurlijke uitdagingen van deze tijd? Christian Bason, voormalig directeur van Mindlab, schreef een vuistdik boek Design for Policy waarin hij zijn ervaringen met het ‘ontwerpen van beleid’ haarfijn uiteenzette.

In het boek verhaalt hij hoe ontwerpers op diverse niveaus kunnen bijdragen aan het bestuurlijke hervormingsproces. Allereerst zijn ontwerpers goed getraind in het vormgeven van participatie trajecten. Gebruik makend van co-creatietechnieken en empathische gesprekstechnieken, weten ontwerpers als geen ander verlangens, wensen evenals frustraties van belanghebbenden naar boven te toveren. Daarnaast helpt de verbeeldings- en ontwerpende kracht van ontwerpers in het verbinden van de diverse stakeholders in de bestuurlijke realiteit. Het verbeelden van gedeelde visies kan daarnaast sterk helpen de interdisciplinaire dialoog te sturen en zo de spreekwoordelijke neuzen dezelfde kant op te krijgen. Tot slot kan de ontwerper juist ook als buitenstaander en belangeloze stakeholder aan de bestuurstafel kritische vragen tellen. Vragen die soms ook de vraag achter de vraag op tafel leggen. Op welke manier resulteren burgerinitiatieven daadwerkelijk in nieuw beleid/ strategieën? Wat zijn daartoe succesfactoren? Wat zijn blokkades? Wat zijn – vanuit het perspectief van de verschillende stakeholders – normen, waarden, gezichtspunten om tot verandering te komen?

Ook interessant: Burgerparticipatie en Design Thinking

Het zijn precies dit soort vragen die ‘schreeuwen’ om een co-creatie aanpak waarin de kennis en kunde van stakeholders samenvloeit in een heldere toekomststrategie. Die strategie kan echter niet landen in een dichtgetimmerd beleidsdocument, maar moet telkens opnieuw getoetst worden aan de maatschappelijke realiteit.

Waarom noemen we dit Design Thinking?

In feite is deze vorm van ‘adaptief besturen’ sterk vergelijkbaar met een ontwerpproces, waarbij in voortdurende interaties toegewerkt wordt naar een resultaat dat goed aansluit bij de behoeften en wensen van de gebruiker. Zouden we beleid wellicht op die ontwerpende manier moeten gaan vormgegeven? in kleine stapjes, in samenspraak met bewoners, belanghebbenden en vooral ‘niet in beton gegoten’ maar in de vorm van een prototype; een eerste model van een uiteindelijk beleidsstuk, waarmee optredende krachten, de werking of passing van onderdelen wordt getest en op basis van de bevindingen en reacties wordt bijgesteld?

Willen we vorm kunnen geven aan de huidige politieke uitdagingen dan zullen we meer moeten experimenteren; er is geen blauwdruk voor de smart society en evenmin voor het samen met bewoners al co-creërend vorm geven aan de toekomst van de stad; we zullen in kleine stapjes moeten innoveren en voortdurend aftasten in hoeverre nieuwe bestuurlijke visies en daaruit  voortvloeiende diensten, regels en systemen passen bij de realiteit en visa versa. Dat vraagt om voortdurende afstemming; laat designers dat gesprek vormgeven.

Wil je eens samen met ons doordenken over wat Design Thinking voor jou kan betekenen? Of wil je deelnemen aan een van onze Design Thinking trainingen? Dat zouden we leuk vinden.

Heb je het gevoel dat je nog veel meer wilt weten over de Design Thinking Methode? Schrijf je in voor onze interactieve Design Thinking training of neem contact op om met één van ons een verder door te praten.

Danielle Arets

Danielle is een ervaren design onderzoeker met een achtergrond in filosofie en media studies (Universiteit Maastricht en Aarhus University Denemarken). Ze is als associate lector Strategische Creativiteit verbonden aan Design Academy Eindhoven. Danielle staat bekend om energieke trainingen, waarbij ze inzet op het katalyseren en analyseren van ideeën met impact; nu en in de toekomst!