Burgerparticipatie en Design Thinking: Hoe Versterkt Dit Elkaar?

Waar er al jaren een sterke roep is om de burgerparticipatie te vergroten; daar duiken tegenwoordig tal van on- en offline burgerinitiatieven op die zich organiseren om hun wensen en belangen kenbaar te maken. Burgers willen steeds vaker diepgaand betrokken zijn bij de inrichting van de eigen leefomgeving en geven daar liefst ook zelf mede vorm aan (co-creatie). Dat resulteert enerzijds in een scala aan burger-gedreven projecten, maar ook in boze en opstandige burgers die straten onveilig maken. Er wordt naarstig gezocht naar manieren waarop sturing en richting gegeven kan worden aan de huidige ontwikkelingen. Hoe kan Design Thinking daarbij helpen? 

Redesign Democracy 

Burgerparticipatie, of ook wel de participatie- of doe-democratie is afgelopen jaren bejubeld. De tijd van top-down bestuur en beleid zou niet langer passen in de huidige horizontale netwerksamenleving, er is een vernieuwende mindset nodig. Tegen de context van technologische ontwikkelingen worden nieuwe wegen geëxploreerd om publiekelijk visies te uiten en gelijkgestemden te mobiliseren.

Dat resulteert enerzijds in publiek empowerment waarbij pro-actieve burgers samen hun leefgemeenschap verbeteren met buurtmoestuinen, een eigen windmolen of sociale huiskamer, maar ook in woedende menigtes die juist diezelfde omgeving danig verstoren, denk aan de Gele Hesjes die Parijs onveilig maakten, demonstranten bij de Oostvaardersplassen die zich in ongenuanceerde toonaarden on- en offline mobiliseerden en de voor- en tegenstanders van Zwarte Piet die elkaar in de haren vliegen en menige intocht van de goedheiligman wisten te verstoren.

De ‘burgerparticipatie-update’: is Design Thinking de sleutel?

Hoe er richting en vorm gegeven moet worden aan die nieuwe publieke inmenging, en daarmee ook de nieuwe democratie, is voor velen een steeds complexer vraagstuk.

Het bestuurlijk systeem gebaseerd op de principes van representatieve democratie, stammend uit een tijd dat het fysiek onmogelijk was iedereen gelijktijdig een stem te geven, is toe aan update; daarover lijkt iedereen het eens. Bestuurders zijn er inmiddels van doordrongen dat ze zich anders moeten opstellen; meer als facilitator dan regisseur.

Zo schrijven vooraanstaande auteurs en voorstanders van burgerparticipatie in De Montessori Democratie. Maar durf als politicus maar eens los te laten als boze burgers de stad torpederen. Politici moeten juist sterker optreden, het is tijd voor nieuw machtsvertoon, klinkt het dan ook uit de linkse hoek.

Maar juist dat ‘links’ en ‘rechts’-denken lijkt ook te vervagen. Steeds minder burgers voelen zich verwant met een politieke partij en nog minder gaan een langdurig commitment aan met een politieke stroming. We hebben niet langer te maken met sociale klassen die ieder een eigen vertegenwoordigend orgaan kennen, maar zien ons geconfronteerd met zwermen individuen waarbij ieder geel hesje zijn eigen verhaal, zijn eigen zorgen en frustraties kent. De manier waarop we onze democratie hebben opgetuigd is daar echter niet op ingericht, zo schrijft De Gruyter in het NRC (15 dec 2018). “De parlementaire democratie is opgetuigd toen er nog sociale klassen waren. Nu moeten ze individuen aan boord nemen, anders loopt ze meer averij op.”

Design Thinking vraagt ‘wat wil jij eigenlijk écht?’

Steeds vaker wordt daartoe naar design gekeken, als partner in crime voor het onderzoeken en vooral opnieuw vormgeven van die nieuwe praktijken. Design Thinking is de meestgebruikte methode binnen deze stroming. Dat is niet zonder reden.

Het vakgebied van design heeft zich afgelopen jaren op veel fronten succesvol gemanifesteerd als een betekenisvolle partner waar het gaat om kennisontwikkeling op het gebied van democratische vernieuwing, maar vooral ook in het bieden van praktische tools en methodes om concreet daarmee aan de slag te gaan. De creativiteit die loskomt door op deze manier te werken is verfrissend.

De sterk op co-creatie gerichte methodes van ontwerpers, de vaardigheid om complexe processen terug te brengen tot een essentie, het tastbaar en concreet maken van vage noties en concepten, zijn slechts enkele skills van het brede palet aan gereedschappen die de ontwerper op zak heeft en hem tot veelgevraagde partij in de democratische vernieuwingsopgave maken. In Design for Policy schrijft Bason op eloquente wijze dat designers bij uitstek geschikt zijn om de politieke praktijk te hervormen vanwege het simpele gegeven dat ze de individuele gebruiker serieus nemen; precies daar ligt dan ook de kern van het probleem…en dus ook de oplossing.

Welke behoeftes leven er onder bewoners? Hoe kunnen ze zelf bijdragen aan de bevrediging daarvan en welke taken zijn er dan voor de overheid daarin faciliterend te ondersteunen? Met die vragen start een ontwerpproces. Dat is geen rocket science, maar vereist een open blik, een empathische attitude en de bereidheid om met elkaar op zoek te gaan naar de best passende strategie in een bepaalde context. Dat betekent dus niet toewerken naar beleid en regelgeving die zo abstract is dat weliswaar iedereen er iets mee zou kunnen, maar niemand zich gerepresenteerd ziet, maar juist het adaptief, doelgroepgericht vormgeven van strategieën, die zich ontwikkelen in de tijd. Het prototypen van beleid, om een design term te gebruiken.

Heb je het gevoel dat je nog veel meer wilt weten over Design Thinking in relatie tot burgerparticipatie? Wij verzorgen workshops en trainingen en hebben diverse overheidsorganisaties als klant. Zo kun je de kracht van Design Thinking zelf ervaren aan de hand van meer theorie, voorbeelden en praktijkcases. We delen ons enthousiasme graag met je. Je kunt ook altijd even bellen of mailen als je aan de slag wilt.

Danielle Arets

Danielle is een ervaren design onderzoeker met een achtergrond in filosofie en media studies (Universiteit Maastricht en Aarhus University Denemarken). Ze is als associate lector Strategische Creativiteit verbonden aan Design Academy Eindhoven. Danielle staat bekend om energieke trainingen, waarbij ze inzet op het katalyseren en analyseren van ideeën met impact; nu en in de toekomst!