Wicked Problems: Wat zijn het? [10 kenmerken & voorbeelden]
De wereld waarin we leven is complex en in zekere mate ongestructureerd. Het is dan ook niet gek dat er problemen ontstaan die lastig – of misschien zelfs onmogelijk – zijn op te lossen. Deze problemen noemen we wicked problems. Voorbeelden van wicked problems zijn: tegengaan van klimaatverandering, oplossen van etnisch ongelijkheid, of het terugdringen van een nucleaire wapenwedloop.
Een wicked problem kunnen we definiëren als een uniek probleem dat moeilijk of onmogelijk is op te lossen door incomplete of tegengestelde informatie binnen een veranderende context.
Eigenlijk is deze definitie nog een versimpeling van wat wicked problems daadwerkelijk zijn. Voor een volledig begrip van wicked problems zullen we terug gaan naar het wetenschappelijke artikel van Rittel en Webber (1973) waarin zij tien kenmerken van wicked problems vaststellen.
“tame” problems vs “wicked” problems
Rittel en Webber (1973) schrijven in hun artikel over het onderscheid tussen “tame” en “wicked” problems. Tame problems zijn problemen waarvoor de oplossing(en) vindbaar is / zijn. Het is bovendien duidelijk of het probleem reeds is opgelost. Denk bijvoorbeeld aan een schaakspeler die een puzzel oplost om de tegenstander schaak-mat te zetten in vier zetten. Of denk aan het ontleden van weefsel tot op celniveau door een bioloog, om te kijken hoe iets is opgebouwd. In beide voorbeelden is de uitdaging duidelijk, is er een juiste en vindbare oplossing, en is duidelijk wanneer het probleem is opgelost.
Voor wicked problems ligt dit anders. Wat is bijvoorbeeld de beste locatie voor een nieuw stuk snelweg? Gezien de veelheid aan stakeholders en perspectieven kan een dergelijk vraagstuk onmogelijk correct te beantwoorden zijn. Omdat wicked problems een ander type probleem zijn zul je deze problemen op een andere manier op moeten lossen. We zijn geneigd om voor het oplossen van problemen een wetenschappelijke benadering te gebruiken, maar in het geval van wicked problems zet dat weinig zoden aan de dijk. Een methode als Design Thinking kan uitkomst bieden.
1o kenmerken van wicked problems
1. Het is onmogelijk om een wicked problem volledig te definiëren. Voor tame problems kun je een uitputtende probleemformulering opstellen. Hierin kun je alle informatie opnemen die nodig is om het probleem op te lossen. Omdat wicked problems oneindig veel oplossingen hebben kun je nooit alle informatie verzamelen die nodig is voor de probleemdefinitie.
2. Het is onduidelijk wanneer wicked problems zijn opgelost. Waar een wiskundige weet wanneer een vergelijking is opgelost, zal iemand die armoede binnen een bepaalde wijk bestrijd dat niet precies weten. Omdat je in wicked problems werkt op basis van incomplete informatie zul je meestal tot een betere oplossing kunnen komen als je je nog verder verdiept in het vraagstuk. Voor wicked problems wordt de kwaliteit van de oplossing dus mede bepaald door de hoeveelheid motivatie, tijd en geld die er in het vinden van de oplossing wordt gestoken.
3. Oplossingen voor wicked problems kunnen niet beoordeeld worden als juist of onjuist. Oplossingen voor tame problems kunnen geverifieerd worden als correcte oplossing. Voor wicked problems kan dit niet. Binnen wicked problems heeft de probleemoplosser zelf invloed op de oplossing, juist omdat er niet één juiste oplossing bestaat. Aspecten als politieke overtuigingen, persoonlijke waarden, en interesses/ hobbies spelen (soms onbedoeld) mee in de oplossing. Een oplossing kan natuurlijk wel ‘slechter’ of ‘beter’ zijn afhankelijk van de resultaten die men boekt.
4. Het is niet mogelijk de kwaliteit van de oplossing te toetsen. Wanneer oplossingen voor wicked problems geïmplementeerd worden dan heeft dit invloed op zo veel factoren dat de aaneenschakeling van consequenties onmogelijk te voorspellen of te achterhalen is.
5. Je hebt steeds maar één kans een wicked problem op te lossen. Waar je in een experimentele setting voor wetenschappelijke vraagstukken meerdere oplossingen kunt proberen (denk aan laboratorium simulaties / experimenten) kan dit voor wicked problems niet. Iedere geïmplementeerde oplossing voor een wicked problem laat onuitwisbare sporen achter. Denk maar eens aan het doorvoeren van een nieuwe belasting. Je kunt vooraf nooit compleet in beeld hebben welke onbedoelde effecten de belasting allemaal gaat hebben, maar als je ‘m eenmaal invoert kun je de belasting ook moeilijk terugdraaien.
6. Wicked problems hebben 0 tot oneindig oplossingen. Er bestaat geen manier om te bepalen wanneer je alle mogelijke oplossingen voor een wicked probleem hebt opgesomd. Het selecteren van oplossingen gebeurt daarom altijd tot op zekere hoogte op basis van het beoordelingsvermogen van de probleemoplosser.
7. Ieder wicked probleem is uniek. Zelfs ogenschijnlijk gelijke problemen zijn verschillend. Zo zal het terugdringen van criminaliteit er in Nederland heel anders uitzien dan in Amerika, terwijl het probleem (criminaliteit) hetzelfde is. Schiet daarom nooit te snel in oplossingen bij wicked problems maar onderzoek de specifieke context grondig.
8. Ieder wicked problem kan gezien worden als een symptoom van een ander ongestructureerd probleem. Zo kan criminaliteit bijvoorbeeld gezien worden als symptoom van armoede, en armoede als symptoom van een slecht functionerende economie, en een slecht functionerende economie als een symptoom van gebrekkig onderwijs. Het is aan te raden om oplossingen te implementeren op het hoogst mogelijke abstractieniveau om symptoombestrijding te voorkomen.
9. Oorzaken van wicked problems kunnen op verschillende manieren worden verklaard. De gekozen verklaring bepaalt mede de oplossing. We blijven even bij het voorbeeld over criminaliteit. Criminaliteit kan op verschillende manieren verklaard worden, bijvoorbeeld (i) te weinig politie op straat, (ii) een verkeerd gehanteerde definitie van criminaliteit, (iii) veranderende morele kaders, (iv) invloed van televisie, (v) veranderende economische omstandigheden, etc. De verklaringen die de probleemoplosser meeneemt zijn van invloed op de oplossing.
10. Probleemoplossers hebben niet het recht om verkeerd te zitten. Omdat oplossingen voor wicked problems vele mensenlevens raken is het van belang dat goede oplossingen worden geprobeerd. De impact van willekeurige experimenten is te groot en probleemoplossers mogen daarom verantwoordelijk worden gehouden.
Design Thinking & wicked problems
Design Thinking is een methode die gebruikt wordt om voor complexe vraagstukken innovatieve oplossingen te genereren en te testen. Design Thinking is bij uitstek geschikt om wicked problems aan te pakken. Dit is zo om een aantal redenen:
- Design Thinking legt nadruk op het onderzoeken van zoveel mogelijk verschillende perspectieven m.b.t. een vraagstuk. Al is het bij wicked problems onmogelijk alle benodigde informatie voor een vraagstuk te verzamelen, het blijft belangrijk zo veel mogelijk verschillende perspectieven mee te nemen.
- In tegenstelling tot veel andere werkwijzen erkent Design Thinking het belang van divergent denken. Dit is belangrijk omdat je je breed wilt oriënteren bij wicked problems.
- Design Thinking heeft een grote creatieve component (ideation fase) waardoor je veel potentiële oplossingen genereert. Dit is van belang omdat voor wicked problems de juiste oplossing onbekend is/ niet bestaat.
- Met Design Thinking maak je een prototype van jouw oplossing om het idee te valideren alvorens het te implementeren. Hiermee voorkom je tot op zekere hoogte dat levens negatief beïnvloed worden.
Wil jij nog meer leren over hoe je wicked problems oplost met Design Thinking? Wij verzorgen workshops en een design thinking training. Zo kun je de kracht van Design Thinking zelf ervaren aan de hand van meer theorie, voorbeelden en praktijkcases. We delen ons enthousiasme graag met je. Je kunt ook altijd even bellen of mailen als je aan de slag wilt.
| Lees ook: |  |
Rik van der Wardt is Agile Coach en Design Thinker. Hij heeft een achtergrond in Innovatie Management (TU/e) en hij heeft zich binnen verschillende adviesbureaus met dit onderwerp bezig gehouden. In 2016 was hij een van de oprichters van dit initiatief. Rik vindt het leuk om zijn kennis over Design Thinking te delen in blogposts. Hij is bovendien verantwoordelijk voor deze website, dus als je feedback hebt, laat het hem weten!
